Materiały dla seminarzystów

Logika teorii

Oprac. na podst. Czarniawska, Barbara (2001) "Is it possible to be a constructionist consultant? On the complex relation between the logic of theory, the logic of practice and the logic of representation." Management Learning 32(2), p. 253-266.

Literatura

• Czarniawska, Barbara (2001) "Is it possible to be a constructionist consultant? On the complex relation between the logic of theory, the logic of practice and the logic of representation." Management Learning 32(2), p. 253-266.
• Czarniawska, Barbara (2004) Narratives in social science research. Thousand Oaks - London - New Delhi: Sage.
  

Definicje wykonawcze (performative) i wskazujące (ostensive)

Oprac. na podst. Czarniawska-Jorges, Barbara (1991) "Culture is the medium of life." in: P.J. Frost, L.F. Moore, M. Reis Lois, C.C. Lundberg and J. Martin (eds.) Reframing organizational culture. Beverly Hills , CA : Sage, p. 285-297.

Literatura

• Austin, John Langshaw 1962/1985 How to do things with words. Oxford: Clarendon Press.
• Czarniawska-Jorges, Barbara (1991) "Culture is the medium of life." in: P.J. Frost, L.F. Moore, M. Reis Lois, C.C. Lundberg and J. Martin (eds.) Reframing organizational culture. Beverly Hills, CA : Sage, p. 285-297.

Anthropologic concepts: Rituals

Rituals - acts infused with symbols, systematically enacted scripts and linked by specific situations. They are full of meaning. They rarely possess a formal structure, their content is defined by tradition. They refer to social roles. Rituals institutionalize elements of culture.

Rituals:

• full of meaning
• enacted before an audience
• tied with important social consequences

Types of rituals:

• rites of passage
  • entry (e.g. socialization of a new employee)
  • degradation (e.g. layoff)
  • renewal (e.g. reeducation)
  • elevation (e.g. advancement)
• rituals of celebration = ceremonies - traditions of very high importance, full of symbols and meanings, they offer identity to a group/ culture in a solemn fashion, they symbolically enact and dramatize social roles.
• integration rituals
  • social integration (e.g. company dinners)
  • conflict reduction (e.g. negotiation)
• disintegration rituals (they symbolically define role disintegration)

Rites of passage define the social identity of the individual, the acceptance of him/her to a group/ culture. Phases:

• separation
• transition
• incorporation

Symbols are the smallest units of rituals.

Pojęcia antropologiczne: Rytuały

Rytuały - akty symboliczne, systematycznie wykonywane i połączone ze specyficznymi sytuacjami skrypty , szczególnie nasycone znaczeniami. Rzadko posiadają strukturę formalną, na ogół ich zawartość jest definiowana przez tradycję. Odnoszą się zawsze do ról społecznych. Instytucjonalizują elementy kultury.

Rytuały są:

• nasycone znaczeniami
• wykonywane przed publicznością
• powiązane z istotnymi społecznymi konsekwencjami

Typy rytuałów:

• rytuały przejścia rites de passage (poniżej wyjaśnienie)

• przyjęcia (np. podstawowe szkolenie przed zatrudnieniem pracownika)
• degradacji (np. zwolnienia)
• odnowy (np. reedukacja)
• elewacji (np. awans)
•   rytuały celebrowania = CEREMONIE - szczególnie tradycyjne, przeładowane symbolami i znaczeniami, uroczyste nadają tożsamość grupie, symbolicznie odrywają i dramatyzują role społeczne
•   rytuały integracji (łączą role)
  • społeczne (np. przyjęcia firmowe)
  • redukcji konfliktów (np. negocjacje)
•  ewentualnie rytuały dezintegracji (symbolicznie definiują rozpad ról)

Rytuały przejścia - determinują tożsamość społeczną jednostki, przyjęcie jej do pewnej grupy społecznej, nadają nową rolę społeczną. Fazy:

• separacji (tworzenie dystansu wobec poprzedniej roli społecznej człowieka)
• przejście między okresami, rolami
• inkorporacji, potwierdzenie nowej roli i tożsamości

Podstawowy element składowy rytuałów - symbol.

Literatura

• Czarniawska-Jorges, Barbara (1991) "Culture is the medium of life." in: P.J. Frost, L.F. Moore, M. Reis Lois, C.C. Lundberg and J. Martin (eds.) Reframing organizational culture. Beverly Hills, CA : Sage, p. 285-297.
• Turner, Victor (1969) The ritual process. New York: Cornell University Press.
• Wright, Susan (1994) (red.) Anthropology of organizations. London – New York: Routledge.

Analiza konwersacji

Jak należy to robić?

• Zawsze próbuj identyfikować sekwencje w mowie

• Badaj w jaki sposób mówiący biorą na siebie role przez mowę (np. klient - profesjonalista)

• Patrz na konkretne efekty mowy (np. prośba o wyjaśnienie, poprawki, śmiech) i pracuj do tyłu od tych efektów, by znaleźć ich trajektorię, czyli skąd się wzięły

Jak nie należy tego robić?

• Nie należy tłumaczyć kolejek mowy przez odwołania do intencji mówiącego

• Nie należy tłumaczyć kolejek mowy przez odwołania do roli czy statusu mówiącego (np. lekarz, osoba starsza)

• Nie należy próbować wyłowić sensu pojedynczej wypowiedzi w izolacji od reszty rozmowy

Akty mowy

• Commissives - mają na celu nakłonienie mówiącego do działania:

• Obietnica

• Oferta

• Przysięga

• Gwarancja

• Dyrektywy - mają na celu nakłonienie rozmówcy do działania:

• Prośba

• Rozkaz

• Nakaz

• Sugestia

• Pozwolenie

• Pytanie

• Asertywy - wyrażają przekonanie mówiącego:

• Stwierdzenie

• Opis

• Przepowiednia

• Spekulacja

• Raport

• Ogłoszenie

• Ekspresywy - wyrażają stan psychologiczny mówiącego:

• Komplement

• Przeprosiny

• Zaproszenie

• Podziękowanie

• Powitanie

• Potwierdzenie

• Deklaracje

• Zwolnienie

• Przyjęcie (do pracy, de zespołu)

• Wyrok

Podstawowe figury retoryczne

Główne tropy wg. Kennetha Burke'a: metafora, metonimia, synekdocha, ironia.

Inne typowe figury retoryczne: pytanie retoryczne, apostrofa, przemilczenie, paronomazja, epitet, powtórzenie.

Tropy:

• metafora - wyrażenie będące niezwykłym użyciem słów, które w nowych związkach lub okolicznościach zyskują nowe znaczenie (poniżej).
• metonomia - wyrażenie w którym jeden wyraz występuje jako semantyczny reprezentant innego wyrazu, np. "fotel dyrektorski" (stanowisko dyrektora).
• synekdocha - rodzaj metonimii gdzie część reprezentuje całość, np. "niech się ludzie trochę spocą" (podnieśli standardy wydajności).
• ironia - właściwość stylu polegająca na celowej sprzeczności między dosłownym znaczeniem wypowiedzi a jej znaczeniem właściwym nie wyrażonym wprost. Np. w badaniach Kostery i Koźmińskiego (2001) menedżerowie często stosowali ironię: np. do stwierdzenia o zwalnianiu niepotrzebnych ludzi ironiczny komentarz: "Może ich wysłać w kosmos".

Inne klasyczne figury retoryczne:

• pytanie retoryczne - użycie pytania nie w celu wyrażenia niewiedzy pytającego, lecz dla podkreślenia opinii mówiącego, np. "Ludzie pracują lepiej jeśli boją się stracić pracę. [...] pracują więcej, ale czy lepiej- " Pytania mogą mieć charakter ironiczny i wówczas spełniają podobną funkcję jak ironia. Niekiedy występują w postaci pseudo stwierdzeń: No i co z tego. Samotny znak zapytania też może być stosowany jako figura retoryczna.
• apostrofa - uroczysty, bezpośredni zwrot, personifikacja fikcyjnego adresata, np. "O ironio! [Niemiecki inwestor] zwolni[ł] mniej ludzi niż zakładał plan dyrekcji.
• przemilczenie - sygnalizacja że mówca zamierza przemilczeć pewne sprawy jako sposób zwrócenia na nie uwagi, np. często pozostawały bez komentarza w badaniach Kostery i Koźmińskiego (2001) wypowiedzi dotyczące sytuacji i roli spolecznej kobiet.
• paronomazja - użycie słów podobnie brzmiących dla znaczeniowego ich porównania, skontrastowania, zbliżenia ("dolarowa dola").
• epitet - określenie rzeczownika (np. szpagatowi menedżerowie , menedżer z prawdziwego zdarzenia, inżynier tytularny, niepotrzebni faktycznie, najważniejsza osoba, klarowne struktury, lepsza praca ). Mogą być metaforyczne (szpagatowy menedżer), inne - legitymizujące: dobrze, komeptentny, lepszy.
• powtórzenie - dwukrotne lub wielokrotne pojawienie się wyrazu lub wyrazów w wypowiedzi.

Szczególnie interesująca jest ironia, gdyż jest ona charakterystyczną reakcją na niepewność i dwoznaczość (Kunda, 1992; Hatch, 1994).

Figury retoryczne w zarządzaniu:

• metafory - porównują coś mniej znanego do czegoś lepiej znanego, pozwalają tworzyć, "oswajać rzeczywistość", np. Market Tiger, competitive egde
• etykiety - diagnozują stan aktualny, mówią o tym "jak jest", np. mała płynność finansowa, wysoka fluktuacja kadr
• banały - kiedyś były metaforami, lecz straciły moc twórczą, np. oczy jak gwiazdy, a w zarządzaniu - władza charyzmatyczna.

Konsultanci, handlarze znaczeniami, umiejętnie operują powyższymi figurami (Barbara Czarniawska-Joerges, 1988)

Metafory mogą być:

• twórcze (własne, unikalne, spontaniczne). Np. w badaniach Kostery i Koźmińskiego (2001) ludzie spontanicznie reagowali na stwierdzenia na zasadzie: dość tego, ja mam coś innego do zaproponowania, i wówczas sięgają po metafory. Np. "Dostawy złej jakości powodują złą jakość wyrobów. Trzeba przerwać ten łańcuszek. " ""W eleganckim sklepie nie zatrudnię starej i brzydkiej sprzedawczyni. A jeśli ma gadane- " "Mężczyzna może z powodzeniem pełnić rolę sekretarki. Może. Często nawet robi lepszą herbatę " (ostatni cytat to w zasadzie jest metonimia w polskich warunkach).
• legitymizujące (zaczerpnięte z podręczników, z prasy, z kursów zarządzania i innych żargonów naukowych lub paranaukowych), np. warunki psychofizyczne, kultura menedżerów, zabezpieczenie majątku , etc.

Literatura

• Czarniawska-Joerges Barbara (1988) To coin a phrase . Stockholm: Stockholm School of Economics.
• McCloskey, Donald M. (1985) The rhetorics of economics. Harvester Press.
• Głowiński, Michał (1990) Nowomowa po polsku. Warszawa: PEN.
• Głowiński, Michał., Kostkiewiczowa, T., Okopień-Sławińśka, A. i Sławiński, J. (1994) Podręczny słownik terminów literackich. Warszawa: OPEM .
• Höpfl, Heather 1995 "Organizational rhetorics and the threat of ambivalence." Studies in Cultures, Organisations and Societies 1/2: 175-187.
• Kostera, Monika and Andrzej K. Koźmiński (2001) "Four theatres: Moral discourses ion Polish management." Management Learning 32/3, p. 321-344.

Badania terenowe

• Antropolog nie ma mieć własnych pomysłów na rzeczywistość
• z reguły lepiej wychodzą studia rzeczy o których nie ma się pojęcia
• z badaniem własnych organizacji wiążą się problemy:
  • polityczne
  • akulturacyjne
  • sumienie
• można do pewnego stopnia poradzić sobie z problemami politycznymi - anonimowość
• z akulturacyjnymi - pamiętnik, "wywiad z samym sobą"
• badanie obcych organizacji - klasycznie; jedyny problem to brak zaangażowania na początku, potem to mija (nie obchodzi nas to czego nie znamy, obojętność)
• koncentrować się na opisie, wstrzymywać się interpretacjami aż do wyjścia z terenu (minimalizować je i rejestrować, jak powstają te, które jednak powstają), wykluczać oceny! (nie wolno wartościować, oceniać moralnie, ewaluować, "wiedzieć lepiej")
• wywiady: z kim? efekt kuli śnieżnej - jeden rozmówca poleca następnych
• wywiady: gdzie? Na terenie neutralnym najlepiej bo:
  • brak przeszkadzających zdarzeń i ludzi, koncentracja
  • wyluzowany rozmówca
  • czasami trzeba w przestrzeni rozmówcy - wtedy trzeba wiedzieć, że może się być spiętym, ludzie przeszkadzają etc.
  • czasami rozmówca w naszej przestrzeni - wtedy odstresowywać rozmówcę dłużej, samemu zapewnić warunki bez przeszkadzaczy
• jak zacząć? Od mało ważnych rzeczy, "wyluzować" rozmówcę
• podążać za tym, co mówi rozmówca, lista pytań tylko pomocniczo-ratunkowa; mówić językiem terenu
• prosić cały czas o konkretyzację , o konkretne przykłdy i opowieśi
• obserwacja: nie oczekiwać niczego, a zwłaszcza rzeczy ciekawych; nie jesteś reporterem a wędrowcem
• literatura na temat - owszem, ale najwcześniej gdy badania zaawansowane; w fachowej można szukać tego, o czym mówili rozmówcy; z naukową poczekać aż zacznie się krystalizować jakiś obraz kategorii z terenu
• literatura metodologiczna - należy czytać cały czas, takż przed badaniami
• inne etnografie (na inny temat) - też można czytać cały czas
• transkrybować wszystkie wywiady
• nie wyrzucać i nie kasować nagrań
• w trakcie dłuższych badań pisać dziennik, albo ngarywać na dyktafon swoje przemyślenia.

Literatura

• Kostera, Monika (2003/2005) Antropologia organizacji: Metodologia badań terenowych. (Anthropology of organization: Methodology of field research). Warszawa: PWN.
• Konecki, Krzysztof (2000) Studia z metodologii badan jakosciowych: Teoria ugruntowana. Warszawa: PWN.
  

Back to index