Pisanie tekstów naukowych

 

 

Ważne pytania - zanim zacznie się pisać:

  • Do kogo skierowany jest tekst? (czytelnik modelowy)
  • Co chcę powiedzieć? (przesłanie)
  • W jaki sposób ustrukturyzuję materiał? (spis treści)
  • Czy mam już całość materiału? (plan niezbędnych uzupełnień)
  • W jaki sposób będę wyrażać to co mam do powiedzenia? (język i styl)
  • Kiedy zakończę pracę? (harmonogram)

 


 

Typowa struktura

  • Problem badawczy
  • pozycjonowanie paradygmatyczne i epistemologiczne badań,
  • teoria związana z problemem badawczym,
  • opis kontekstu kulturowego,
  • opis metody: jak zostały przeprowadzone badania?
    • dane: z iloma osobami zostały przeprowadzone wywiady, ile razy badacz je odwiedził, ile czasu spędził na obserwacji itd.,
    • portrety aktorów (element ten nie jest konieczny, lecz często pojawia się w etnografiach),
    • reprezentacja: czyje problemy, perspektywa, poglądy itp. są w tekście przedstawione, jakie grupy i jednostki zostały pominięte, dlaczego?
  • materiał empiryczny - report ze studium w terenie
    • dowody: cytaty z wywiadów i notatek z terenu,
    • kompletny materiał, czyli także taki, z którego wyciągnąć można wnioski inne niż zostały wyciągnięte przez autora - czytelnik powinien móc samodzielnie dochodzić do konkluzji na podstawie przedstawionego materiału (uczciwość prezentacji),
  • dyskusja materiału empirycznego w świetle teorii,
  • wnioski, w postaci modelu lub metafory,
  • bibliografia.

 


 

Typowa struktura pracy doktorskiej:

  • 1. Wstęp
    • 1.1. Tło
    • 1.2. Sformułowanie problemy badawczego / hipotezy
    • 1.3. Struktura pracy
    • 1.4. Główne pojęcia
    • 1.5. Ograniczenia problemy badawczego
  • 2. Część teoretyczna
    • 2.1. Literatura związana z obszarem badawczym
    • 2.2. Literatura związana z metodologią
  • 3. Część empiryczna
    • 3.1. Opis zastosowanych metod
    • 3.2. Relacja z badań

     

  • 4. Dyskusja - analiza materiału badawczego, porównanie z istniejącą literaturą
  • 5. Implikacje - znaczenie w obszarach:
    • 5.1. Naukowym
    • 5.2. Politycznym / społecznym
    • 5.3. Praktycznym
    • 5.4. Metodologicznym

     

  • 6. Konkluzje
  • 7. Bibliografia

 


 

Styl

  • Poprawny język,
  • prosty język styl najlepszy: krótkie zdania, jasna wypowiedź,
  • nieseksitowskie i nierasistowskie formy językowe,
  • anonimowość rozmówców i organizacji bardzo ważna, jednak należy zaznaczać (pseudonimami, liczbami) skąd pochodzą cytaty,
  • etnografia - opowieść tematyczna, problemowa,
  • główny bohater etnografii: organizacja, aktorzy społeczni (bohater jako przykład problemu),
  • studium przypadku - opowieść o organizacji, o aktorach społcznych, problem na drugim planie,
  • żywy opis,
  • gęsty opis (Geertz, 1973),
  • wiarygodność: jak najwięcej materiału z terenu,
  • uwaga na przesadność stylu - ograniczać wykrzykniki, przymiotniki,
  • unikać sztucznego, biurokratycznego stylu: strony biernej, ukrytego narratora ("uważa się, że," zbadano" itd.), nienaturalnych wyrażeń, których nie użwa się normalnie w wypowiedziach, pseudonaukowego pisania, które jest przykre dla Czytelnika i niezgodne z aktualnymi wymogami naukowego pisania w naukach społcznych na świecie,
  • wioski koniecznie ugruntowane w materiale terenowym, argumentacja przez cały tekst (wątki),
  • materiał dowodowy - cytaty z badań (fragmenty wywiadów, cytaty z notesu badacza),
  • poprawne powoływanie się w tekście.

 


 

Style pisania według Van Maanena (1988)

  • Konwencja realistyczna - autentyczność reprezentacji. Chodzi o wierność i rzetelność opisu, czasami kosztem jego barwności. By nic nie zostało pominięte ani zniekształcone, część subiektywnych wrażeń bywa przekształcana w behawiorystyczny opis zachowań i działań aktorów.

  • Wyznania - osobisty styl i koncentracja na postaci badacza. wrażenia, używając pierwszej osoby liczby pojedynczej, nie pomijając uczuć, impresji zmysłowych, wątpliwości i dylematów, niekiedy bardzo osobistych. Konwencja ta przypomina pamiętnik czy wspomnienia, gdzie rola narratora jest bardzo wyraźnie aktywna - to narrator jest postacią, która przeżyła opisywane zdarzenia, on czy ona jest też ostatecznie gwarantem ich prawdziwości - i autentyczności.

  • Opowieści impresjonistyczne są jak obrazy impresjonistów, jest to najbardziej literacki sposób pisania etnografii i chyba w największym stopniu wymaga talentu literackiego od autora. Efektem jest relacja żywa i barwna, niejako przenosząca czytelnika w teren i stawiająca jego czy ją w roli badacza, umożliwiając prawie osobisty ogląd wydarzeń, opisywanych przez autora.

Te trzy style są najbardziej rozpowszechnione w literaturze etnograficznej, choć najczęściej nie występują współcześnie w czystej formie. Oprócz nich istnieja liczne inne, m.in:

  • opowieści krytyczne - politycznie zaangażowane, autor wyraźnie i otwarcie ma na celu przedstawienie racji politycznych jakiejś grupy, np. etnicznej

  • formalne - kodowane, silnie stylizowane

  • literackie - na ogół pisane przez autorów, niebędących antropologami, albo przez antropologów, zwracających się do odbiorców spoza środowiska naukowego, pisane bardzo żywo i swobodnie

  • współautorowane - pisane wspólnie przez badacza i aktora z terenu; rzadko jest to faktyczne wspólne pisanie, częściej badacz udziela głosu aktorowi, by ten czy ta bardziej swobodnie mogli wyrazić swoje zdanie.

Polecam lekturę ciekawej książki Johna Van Maanena w całości - tu znajdziecie jej krótką recenzję.


 

Gramatyka, ortografia i język

  • Czas: teraźniejszy, czy przeszły? Ważna konsekwencja stylu i czasu, szczególnie, gdy piszemy po angielsku,

  • narrator - raczej pisze się w pierwszej osobie, biorąc osobistą odpowiedzialność za tekst. Należy unikać narratura wszechwiedzącego - uczciwość badawcza wymaga, byśmy wyraźnie określali naszą pozycję i wiedzę, która jest zawsze ograniczona,

  • bohaterowie - kto jest głównym bohaterem: organizacja? aktorzy społeczni?

  • język terenu/ język narratora - należy używać w jak największym zakresie w relacjach (cytaty), zwiększa wiarygodnność, wzmacnia materiał dowodowy,

  • tytuł tekstu - dobry tytuł przyciąga uwagę,

  • otrografia i gramatyka - polecam Słownik Ortograficzny PWN oraz Poradnię Językową PWN,

  • używajmy języka polskiego! Unikajmy anglicyzmów, szczegónie, gdy są to nieładnie brzmiące neologizmy

  • jeśli już użyjemy zwrotów obcojęzycznych, wyróżniajmy je kursywą, np. competitive advantage ; dobrze jest podać polskie tłumaczenie w nawiasie,

  • unikajmy niepotrzebnych cudzysłowów - cudzysłów oznacza że cytuje się cudzą wypowiedź lub że nie bierze się jakiejś kwestii poważnie.

Tu znajdziecie przydatne rady dotyczące pisania w jęyku angielskim.


 

Czytelnik

  • Ważne dość wyraźe określenie czytlenika (odbiorca, grono czytelników), najlepiej zrobić to zanim się zacznie pisać,

  • Czytenik Modelowy w zależności od kręgu odbiorców publikacji, często opisany na okładkach pism naukowych,

  • środowiska czytelników (Van Maanen, 1988):

    • środowisko badaczy zzaintersowanych podobną tematyką,

    • szersze środowisko badawcze (dyscyplina naukowa, pokrewne dysycpliny),

    • czytelnik ogólny,

  • nauka jako konwersacja - można zabrać głos w rozmowie, lecz ma ona swoje reguły.

O czytelniku i jego/ jej roli poczytać moża przede wszystkim u Umberto Eco (1995). Tu znajdziecie krótką recenzję jego Sześciu przechadzek po angielsku.

 


 

Formatowanie i referencje

 

  • Tytuły i poziomy podrozdziałów powinny być konsekwentne,
  • myślnik jest długą kreską — ; łącznik jest krótką kreską - ,
  • używajmy wykrzykników oszczędnie,
  • przy dłuższych cytatach używa się stylu cytowania:
    • większy lewy margines, może być pojedynczy odstęp, może być kursywa, bez cudzysłowu (w nawiasie zawsze podajemy źródło cytatu: Nazwisko, Rok publikacji, strona)
  • gdy powołujemy się na cudze idee w tekście bieżącym najbardziej elegancko jest wpleść nazwisko autora w narrację, np. "Max Weber (1920/1997) pisał o normach i wartościach..." Można też inaczej: "Normy i wartości kultury maja istotny związek z religią (Weber, 1920/1997)." Przy powoływaniu się na cudze idee bez cytowania nie podajemy strony,
  • język polski nie lubi inicjałów — unikajmy ich przede wszystkim w tekście bieżącym, np. I.Kant. Można podać całe imię lub samo nazwisko, np. Immanuel Kant, lub Kant; nie jest to nieuprzejme, bo w tekście na ogół nie mówimy o autorach jako osobach, lecz o tekstach przez nich firmowanych — Kostera (2004) oznacza mój tekst z 2004 roku, nie zaś mnie jako osobę,
  • w naukowym tekście bieżącym nie przytacza się na ogół tytułów naukowych cytowanych autorów, chyba, że piszemy notę bibliograficzną,. Poprawnie jest tak: "Bauman (2000) pisze, że..." nie: "Profesor Bauman (2000) pisze, że..." ,
  • nowy akapit oznacza nową myśl;
  • podkreślenia — wyłącznie jednym rodzajem czcionki. Polecam w tym celu kursywę, ewentualnie wytłuszczenie. Stosujemy wyłącznie dla emfazy — w tekście naukowym unika się podkreśleń dydaktycznych, retorycznych i dziennikarskich,
  • tabelki oraz rysunki powinny być ponumerowane i podpisane (pod tabelką/ rysunkiem). Jeśli zaczerpnięte są z cudzego tekstu należy podać źródło;,
  • przypisy radzę stosować oszczędnie. Zdrowa zasada redakcji wielu pism naukowych mówi, że jeśli czegoś nie da się powiedzieć w bieżącym tekście, to nie jest wykluczone, iż nie jest warte powiedzenia,
  • typowe techniczne zalecenia do formatowania tekstu (manuskryptu):
    • czcionka 12 pt
    • podwójny odstęp (także w bibliografii)
    • wyraźnie zaznaczone poszczególne poziomy tekstu (podrozdziały różnego stopnia)
    • numeracja stron.
 

 


 

Proces pisania

 

  • Przygotowanie do pisania: organizacja materiału, rozplanowanie wypowiedzi,

  • manuskrypt wstępny,

  • redakcja rzeczowa ,

  • korekta,

  • redakcja językowa ,

  • korekta,

  • recenzje formalne,

  • manuskrypt ostateczny.

 

Więcej na ten temat można poczytać tutaj - jest to prezentacja przydatnej książki w pdf-ie.

W pracy opartej na wywiadach powinny być obszerne cytaty z terenu. W ogóle wywiady należy stranskrybować i skategoryzować i zinterpretować przed rozpoczęciem pisania tekstu. Można pomóc sobie przy pomocy specjalistycznych programów takich jak te polecane w tym artykule, a także niezwykle przydatny program F4/F5. W kategoryzacji pomaga program EdEt.

 


 

Kryteria pisania naukowego tekstów opartych na badaniach jakościowych

 

  • Piękno i użyteczność (Czarniawska-Joerges, 1995),

  • reprezentatywność - nie statystyczna jak w badaniach ilościowych, lecz:

    • polityczna (odpowiedzialność wobec różych grup),

    • merytoryczna (kogo/ co tekst reprezentuje?),

  • wiarygodność (trustworthiness) - rozmumiana inaczej niż w ilościowych:

    • rzetelność (credibility) - solidność wyników, osiąganą dzięki triangulacji, a więc nie opieranie się przez badacza na jednej metodzie czy zwłaszcza technice badawczej,

    • możliwość odniesienia do innych, podobnych obiektów i sytuacji, - czy wyniki badań są pouczające, ciekawe dla większej ilości osób niż jedynie członkowie badanej organizacji (nie powtarzalność jak w ilościowych),

    • zaufanie - nie jest automatycznie wynikiem poprawnego zastosowania metod badawczych, tak jak ma to miejsce w przypadku badań ilościowych, dokładnie zdanie relacji z tego, jak badania były przeprowadzane, łącznie ze wszelkimi wątpliwościami i problemami, które badacz napotkał w swej pracy,

    • dystans - nie obiektywność jak w ilościowych lecz autor powinien zdać szczegółowo sprawę z tego, jakie są jego czy jej poglądy, jakie były reakcje na różne wydarzenia i osoby itd.; innymi słowy, niezbędna jest uczciwość wobec czytelnika,

  • autor nie powinien narzucać czytelnikowi swojego zdania i powinien starać się umożliwić mu czy jej samodzielną interpretacje materiału.

Polecam też artykuł (w pdf-ie) dla osób poszukujących konkretnych wskazówek dotyczących zachowania rygorystyczności badań naukowych takie jak np. powszechne są w teorii ugruntowanej.


Dodatkowo etnografia powinna:

  • zawierać gęsty opis (Geertz, 1973), kontekstualność,
  • zawierać barwny opis,
  • oferować zrozumienie, nowe spojrzenie na jakiś problem kulturowy,
  • posiadać autorytet antropologiczny, wynikający z autentycznych głosów z terenu, np. w postaci cytatów z wywiadów i notatek z terenu; tekst ma autorytet antropologiczny, gdy potrafi przekonać czytelnika, że autor wie, o czym mówi i nie opiera się wyłącznie na własnych poglądach i spostrzeżeniach – badana kultura przemawia w tekście
  • być napisana w duchu zdrowego relatywizmu kulturowego, czyli z poszanowaniem różnorodności i odmienności społeczności i jednostek, bez przesadnego sympatyzowania z żadną z nich, ale też raczej bez wiary w to, że wszystkie kultury są idealnie równe,
  • być refleksyjna, czyli zawierać pogłębiony opis procesu badawczego, a także poglądów i tła kulturowego autora,
  • posiadać autorytet temporalny, czyli być oparta na trwających dłuższy czas badaniach,
  • być spójna - tekst powinien stanowić całość, wszelkie jego części powinny być powiązane z innymi częściami,
  • wkład tekstu w rozwój teorii powinien być widoczny.

 

Typowe grzechy etnografów

Czego nie należy robić? Sprawdźcie, zanim oddacie pracę do recenzji, czy nie popełniliście któregoś z typowych grzechów:

  • struktura pracy jasna dla Autora lecz niejasna dla Czytlenika - Czytelnik nie zna waszych intencji, należy wytłumaczyć strutkurę w części poświęconej Metodzie lub we Wprowadzeniu,

  • praca zawiera osądy - etnograf opisuje rzeczywistość z punktu widzenia Aktorów w terenie, daje im szanse wypowiedzieć się, nie osądza,

  • praca traci dystans - wprawdzie etnograf oddaje terenowi głos, ale nie przestaje sam/a myśleć - w stosownych miejsach (Dyskusja, Konkluzje) Autor wyraża swoje opinie (nie będące osądem lecz refleksją, odniesieniem do innych prac) i rozważa to, co widział/a w terenie (z dwojga złdgo lepsza praca bez dystansu do terenu, niż etnografia osądzająca),

  • Autor wynosi się na wyższą moralnie pozycję - Autor etnografii ma za zadanie przedstawićn rzetelnie fragment rzeczywistości i wyciągnąć z niego wnioski, nie jest nadczłowiekiem, nie jest wszechwiedzący, nie jest też siłą nadprzyrodzona i nie powinien sprawiać stylistycznie takiegi wrażenia; współczesne nauki społeczne sa skromne i pokorne,

  • część teoretyczna pracy nie ma związku z częścią empiryczną - wszystkie części etnografii musza być ze sobą związane, etnografia jest spójną wypowiedzią; jeśli macie problem z tym, co powinno się znaleźć w pracy, spróbujcie napisać w jednym zdaniu, o czym chcecie napisać waszą etnografię,

  • interpretacje przemieszane są z opisem - podobnie jak w trakcie procesu badawczego, tak w pracy opis i interpretacja powinny być wyraźnie oddzielone; jeśli macie z tym problem, zawrzyjcie sam opic w części empirycznej, a interpretacją materiał zajmijcie się w Dyskusji i w Konkluzjach.

 


 

Literatura

 

Bibliografia

  • Czarniawska-Joerges, Barbara 1995 "Narration or science? Collapsing the division in organization studies." Organization 2/1, p.11 - 33.

  • Eco, Umberto 1995 Sześć przechadzek po lesie fikcji . Kraków: Znak.

  • Geertz, Clifford 1973 The interpretation of cultures: Selected essays. New York: Basic Books.

  • Van Maanen, John 1988 Tales of the field: On writing ethnography. Chicago - London: University of Chicago Press.

 

Polecane lektury

  • Czarniawska, Barbara 1999 Writing management: Organization theory as a literary genre. Oxford: Oxford University Press.
  • Golden-Biddle, Karen and Karen D. Locke 1977 Composing qualitative research. Thousand Oaks-London-New Delhi: Sage.
  • Holliday, Adrian 2002 Doing and wiriting qualitative research. London-Thousand Oaks-New Delhi: Sage.
  • Jankowicz, A.D. 1991/2000 Business research projects. London: Thomson Learning.
  • Kostera, Monika 2003/2005Antropologia organizacji: Metodologia badań terenowych. Warszawa: PWN.
  • Pugh, Derek S.and Estelle M. Phillips 2000 How to Get a PhD: A handbook for students and their supervisors. Open University Press.
  • Silverman, David 2000 Doing qualitative research: A practical handbook. London-Thousand Oaks-New Delhi: Sage.

 

 

 

 

 

Back

Back to index