Ważne pytania - zanim zacznie się pisać:

• Do kogo skierowany jest tekst? (czytelnik modelowy)
• Co chcę powiedzieć? (przesłanie)
• W jaki sposób ustrukturyzuję materiał? (spis treści)
• Czy mam już całość materiału? (plan niezbędnych uzupełnień)
• W jaki sposób będę wyrażać to co mam do powiedzenia? (język i styl)
• Kiedy zakończę pracę? (harmonogram)

Typowa struktura

• Problem badawczy
• pozycjonowanie paradygmatyczne i epistemologiczne badań,
• teoria związana z problemem badawczym,
• opis kontekstu kulturowego,
• opis metody: jak zostały przeprowadzone badania?
  • dane: z iloma osobami zostały przeprowadzone wywiady, ile razy badacz je odwiedził, ile czasu spędził na obserwacji itd.,
  • portrety aktorów (element ten nie jest konieczny, lecz często pojawia się w etnografiach),
  • reprezentacja: czyje problemy, perspektywa, poglądy itp. są w tekście przedstawione, jakie grupy i jednostki zostały pominięte, dlaczego?
• materiał empiryczny - report ze studium w terenie
  • dowody: cytaty z wywiadów i notatek z terenu,
  • kompletny materiał, czyli także taki, z którego wyciągnąć można wnioski inne niż zostały wyciągnięte przez autora - czytelnik powinien móc samodzielnie dochodzić do konkluzji na podstawie przedstawionego materiału (uczciwość prezentacji),
• dyskusja materiału empirycznego w świetle teorii,
• wnioski, w postaci modelu lub metafory,
• bibliografia.

Typowa struktura pracy doktorskiej:

• 1. Wstęp

• 1.1. Tło
• 1.2. Sformułowanie problemy badawczego / hipotezy
• 1.3. Struktura pracy
• 1.4. Główne pojęcia
• 1.5. Ograniczenia problemy badawczego

• 2. Część teoretyczna

• 2.1. Literatura związana z obszarem badawczym
• 2.2. Literatura związana z metodologią

• 3. Część empiryczna

• 3.1. Opis zastosowanych metod
• 3.2. Relacja z badań

 

• 4. Dyskusja - analiza materiału badawczego, porównanie z istniejącą literaturą
• 5. Implikacje - znaczenie w obszarach:

• 5.1. Naukowym
• 5.2. Politycznym / społecznym
• 5.3. Praktycznym
• 5.4. Metodologicznym

 

• 6. Konkluzje
• 7. Bibliografia

Styl

• Poprawny język,
• prosty język styl najlepszy: krótkie zdania, jasna wypowiedź,
• nieseksitowskie i nierasistowskie formy językowe,
• anonimowość rozmówców i organizacji bardzo ważna, jednak należy zaznaczać (pseudonimami, liczbami) skąd pochodzą cytaty,
• etnografia - opowieść tematyczna, problemowa,
• główny bohater etnografii: organizacja, aktorzy społeczni (bohater jako przykład problemu),
• studium przypadku - opowieść o organizacji, o aktorach społcznych, problem na drugim planie,
• żywy opis,
• gęsty opis (Geertz, 1973),
• wiarygodność: jak najwięcej materiału z terenu,
• uwaga na przesadność stylu - ograniczać wykrzykniki, przymiotniki,
• unikać sztucznego, biurokratycznego stylu: strony biernej, ukrytego narratora ("uważa się, że," zbadano" itd.), nienaturalnych wyrażeń, których nie użwa się normalnie w wypowiedziach, pseudonaukowego pisania, które jest przykre dla Czytelnika i niezgodne z aktualnymi wymogami naukowego pisania w naukach społcznych na świecie,
• wioski koniecznie ugruntowane w materiale terenowym, argumentacja przez cały tekst (wątki),
• materiał dowodowy - cytaty z badań (fragmenty wywiadów, cytaty z notesu badacza),
• poprawne powoływanie się w tekście.

Style pisania według Van Maanena (1988)

• Konwencja realistyczna - autentyczność reprezentacji. Chodzi o wierność i rzetelność opisu, czasami kosztem jego barwności. By nic nie zostało pominięte ani zniekształcone, część subiektywnych wrażeń bywa przekształcana w behawiorystyczny opis zachowań i działań aktorów.

• Wyznania - osobisty styl i koncentracja na postaci badacza. wrażenia, używając pierwszej osoby liczby pojedynczej, nie pomijając uczuć, impresji zmysłowych, wątpliwości i dylematów, niekiedy bardzo osobistych. Konwencja ta przypomina pamiętnik czy wspomnienia, gdzie rola narratora jest bardzo wyraźnie aktywna - to narrator jest postacią, która przeżyła opisywane zdarzenia, on czy ona jest też ostatecznie gwarantem ich prawdziwości - i autentyczności.

• Opowieści impresjonistyczne są jak obrazy impresjonistów, jest to najbardziej literacki sposób pisania etnografii i chyba w największym stopniu wymaga talentu literackiego od autora. Efektem jest relacja żywa i barwna, niejako przenosząca czytelnika w teren i stawiająca jego czy ją w roli badacza, umożliwiając prawie osobisty ogląd wydarzeń, opisywanych przez autora.

Te trzy style są najbardziej rozpowszechnione w literaturze etnograficznej, choć najczęściej nie występują współcześnie w czystej formie. Oprócz nich istnieja liczne inne, m.in:

• opowieści krytyczne - politycznie zaangażowane, autor wyraźnie i otwarcie ma na celu przedstawienie racji politycznych jakiejś grupy, np. etnicznej

• formalne - kodowane, silnie stylizowane

• literackie - na ogół pisane przez autorów, niebędących antropologami, albo przez antropologów, zwracających się do odbiorców spoza środowiska naukowego, pisane bardzo żywo i swobodnie

• współautorowane - pisane wspólnie przez badacza i aktora z terenu; rzadko jest to faktyczne wspólne pisanie, częściej badacz udziela głosu aktorowi, by ten czy ta bardziej swobodnie mogli wyrazić swoje zdanie.

Polecam lekturę ciekawej książki Johna Van Maanena w całości - tu znajdziecie jej krótką recenzję.

Gramatyka, ortografia i język

• Czas: teraźniejszy, czy przeszły? Ważna konsekwencja stylu i czasu, szczególnie, gdy piszemy po angielsku,

• narrator - raczej pisze się w pierwszej osobie, biorąc osobistą odpowiedzialność za tekst. Należy unikać narratura wszechwiedzącego - uczciwość badawcza wymaga, byśmy wyraźnie określali naszą pozycję i wiedzę, która jest zawsze ograniczona,

• bohaterowie - kto jest głównym bohaterem: organizacja? aktorzy społeczni?

• język terenu/ język narratora - należy używać w jak największym zakresie w relacjach (cytaty), zwiększa wiarygodnność, wzmacnia materiał dowodowy,

• tytuł tekstu - dobry tytuł przyciąga uwagę,

• otrografia i gramatyka - polecam Słownik Ortograficzny PWN oraz Poradnię Językową PWN,

• używajmy języka polskiego! Unikajmy anglicyzmów, szczegónie, gdy są to nieładnie brzmiące neologizmy

• jeśli już użyjemy zwrotów obcojęzycznych, wyróżniajmy je kursywą, np. competitive advantage ; dobrze jest podać polskie tłumaczenie w nawiasie,

• unikajmy niepotrzebnych cudzysłowów - cudzysłów oznacza że cytuje się cudzą wypowiedź lub że nie bierze się jakiejś kwestii poważnie.

Tu znajdziecie przydatne rady dotyczące pisania w jęyku angielskim.

Czytelnik

• Ważne dość wyraźe określenie czytlenika (odbiorca, grono czytelników), najlepiej zrobić to zanim się zacznie pisać,

• Czytenik Modelowy w zależności od kręgu odbiorców publikacji, często opisany na okładkach pism naukowych,

• środowiska czytelników (Van Maanen, 1988):

  • środowisko badaczy zzaintersowanych podobną tematyką,

  • szersze środowisko badawcze (dyscyplina naukowa, pokrewne dysycpliny),

  • czytelnik ogólny,

• nauka jako konwersacja - można zabrać głos w rozmowie, lecz ma ona swoje reguły.

O czytelniku i jego/ jej roli poczytać moża przede wszystkim u Umberto Eco (1995). Tu znajdziecie krótką recenzję jego Sześciu przechadzek po angielsku.

Formatowanie i referencje

• Tytuły i poziomy podrozdziałów powinny być konsekwentne,
• myślnik jest długą kreską — ; łącznik jest krótką kreską - ,
• używajmy wykrzykników oszczędnie,
• przy dłuższych cytatach używa się stylu cytowania:
  • większy lewy margines, może być pojedynczy odstęp, może być kursywa, bez cudzysłowu (w nawiasie zawsze podajemy źródło cytatu: Nazwisko, Rok publikacji, strona)
• gdy powołujemy się na cudze idee w tekście bieżącym najbardziej elegancko jest wpleść nazwisko autora w narrację, np. "Max Weber (1920/1997) pisał o normach i wartościach..." Można też inaczej: "Normy i wartości kultury maja istotny związek z religią (Weber, 1920/1997)." Przy powoływaniu się na cudze idee bez cytowania nie podajemy strony,
• język polski nie lubi inicjałów — unikajmy ich przede wszystkim w tekście bieżącym, np. I.Kant. Można podać całe imię lub samo nazwisko, np. Immanuel Kant, lub Kant; nie jest to nieuprzejme, bo w tekście na ogół nie mówimy o autorach jako osobach, lecz o tekstach przez nich firmowanych — Kostera (2004) oznacza mój tekst z 2004 roku, nie zaś mnie jako osobę,
• w naukowym tekście bieżącym nie przytacza się na ogół tytułów naukowych cytowanych autorów, chyba, że piszemy notę bibliograficzną,. Poprawnie jest tak: "Bauman (2000) pisze, że..." nie: "Profesor Bauman (2000) pisze, że..." ,
• nowy akapit oznacza nową myśl;
• podkreślenia — wyłącznie jednym rodzajem czcionki. Polecam w tym celu kursywę, ewentualnie wytłuszczenie. Stosujemy wyłącznie dla emfazy — w tekście naukowym unika się podkreśleń dydaktycznych, retorycznych i dziennikarskich,
• tabelki oraz rysunki powinny być ponumerowane i podpisane (pod tabelką/ rysunkiem). Jeśli zaczerpnięte są z cudzego tekstu należy podać źródło;,
• przypisy radzę stosować oszczędnie. Zdrowa zasada redakcji wielu pism naukowych mówi, że jeśli czegoś nie da się powiedzieć w bieżącym tekście, to nie jest wykluczone, iż nie jest warte powiedzenia,
• typowe techniczne zalecenia do formatowania tekstu (manuskryptu):
  • czcionka 12 pt
• podwójny odstęp (także w bibliografii)
• wyraźnie zaznaczone poszczególne poziomy tekstu (podrozdziały różnego stopnia)
• numeracja stron.

Proces pisania

• Przygotowanie do pisania: organizacja materiału, rozplanowanie wypowiedzi,

• manuskrypt wstępny,

• redakcja rzeczowa ,

• korekta,

• redakcja językowa ,

• korekta,

• recenzje formalne,

• manuskrypt ostateczny.

Więcej na ten temat można poczytać tutaj - jest to prezentacja przydatnej książki w pdf-ie.

W pracy opartej na wywiadach powinny być obszerne cytaty z terenu. W ogóle wywiady należy stranskrybować i skategoryzować i zinterpretować przed rozpoczęciem pisania tekstu. Można pomóc sobie przy pomocy specjalistycznych programów takich jak te polecane w tym artykule, a także niezwykle przydatny program F4/F5. W kategoryzacji pomaga program EdEt.

Kryteria pisania naukowego tekstów opartych na badaniach jakościowych

• Piękno i użyteczność (Czarniawska-Joerges, 1995),

• reprezentatywność - nie statystyczna jak w badaniach ilościowych, lecz:

  • polityczna (odpowiedzialność wobec różych grup),

  • merytoryczna (kogo/ co tekst reprezentuje?),

• wiarygodność (trustworthiness) - rozmumiana inaczej niż w ilościowych:

  • rzetelność (credibility) - solidność wyników, osiąganą dzięki triangulacji, a więc nie opieranie się przez badacza na jednej metodzie czy zwłaszcza technice badawczej,

  • możliwość odniesienia do innych, podobnych obiektów i sytuacji, - czy wyniki badań są pouczające, ciekawe dla większej ilości osób niż jedynie członkowie badanej organizacji (nie powtarzalność jak w ilościowych),

  • zaufanie - nie jest automatycznie wynikiem poprawnego zastosowania metod badawczych, tak jak ma to miejsce w przypadku badań ilościowych, dokładnie zdanie relacji z tego, jak badania były przeprowadzane, łącznie ze wszelkimi wątpliwościami i problemami, które badacz napotkał w swej pracy,

  • dystans - nie obiektywność jak w ilościowych lecz autor powinien zdać szczegółowo sprawę z tego, jakie są jego czy jej poglądy, jakie były reakcje na różne wydarzenia i osoby itd.; innymi słowy, niezbędna jest uczciwość wobec czytelnika,

• autor nie powinien narzucać czytelnikowi swojego zdania i powinien starać się umożliwić mu czy jej samodzielną interpretacje materiału.

Polecam też artykuł (w pdf-ie) dla osób poszukujących konkretnych wskazówek dotyczących zachowania rygorystyczności badań naukowych takie jak np. powszechne są w teorii ugruntowanej.

Dodatkowo etnografia powinna:

• zawierać gęsty opis (Geertz, 1973), kontekstualność,
• zawierać barwny opis,
• oferować zrozumienie, nowe spojrzenie na jakiś problem kulturowy,
• posiadać autorytet antropologiczny, wynikający z autentycznych głosów z terenu, np. w postaci cytatów z wywiadów i notatek z terenu; tekst ma autorytet antropologiczny, gdy potrafi przekonać czytelnika, że autor wie, o czym mówi i nie opiera się wyłącznie na własnych poglądach i spostrzeżeniach – badana kultura przemawia w tekście
• być napisana w duchu zdrowego relatywizmu kulturowego, czyli z poszanowaniem różnorodności i odmienności społeczności i jednostek, bez przesadnego sympatyzowania z żadną z nich, ale też raczej bez wiary w to, że wszystkie kultury są idealnie równe,
• być refleksyjna, czyli zawierać pogłębiony opis procesu badawczego, a także poglądów i tła kulturowego autora,
• posiadać autorytet temporalny, czyli być oparta na trwających dłuższy czas badaniach,
• być spójna - tekst powinien stanowić całość, wszelkie jego części powinny być powiązane z innymi częściami,
• wkład tekstu w rozwój teorii powinien być widoczny.

Typowe grzechy etnografów

Czego nie należy robić? Sprawdźcie, zanim oddacie pracę do recenzji, czy nie popełniliście któregoś z typowych grzechów:

• struktura pracy jasna dla Autora lecz niejasna dla Czytlenika - Czytelnik nie zna waszych intencji, należy wytłumaczyć strutkurę w części poświęconej Metodzie lub we Wprowadzeniu,

• praca zawiera osądy - etnograf opisuje rzeczywistość z punktu widzenia Aktorów w terenie, daje im szanse wypowiedzieć się, nie osądza,

• praca traci dystans - wprawdzie etnograf oddaje terenowi głos, ale nie przestaje sam/a myśleć - w stosownych miejsach (Dyskusja, Konkluzje) Autor wyraża swoje opinie (nie będące osądem lecz refleksją, odniesieniem do innych prac) i rozważa to, co widział/a w terenie (z dwojga złdgo lepsza praca bez dystansu do terenu, niż etnografia osądzająca),

• Autor wynosi się na wyższą moralnie pozycję - Autor etnografii ma za zadanie przedstawićn rzetelnie fragment rzeczywistości i wyciągnąć z niego wnioski, nie jest nadczłowiekiem, nie jest wszechwiedzący, nie jest też siłą nadprzyrodzona i nie powinien sprawiać stylistycznie takiegi wrażenia; współczesne nauki społeczne sa skromne i pokorne,

• część teoretyczna pracy nie ma związku z częścią empiryczną - wszystkie części etnografii musza być ze sobą związane, etnografia jest spójną wypowiedzią; jeśli macie problem z tym, co powinno się znaleźć w pracy, spróbujcie napisać w jednym zdaniu, o czym chcecie napisać waszą etnografię,

• interpretacje przemieszane są z opisem - podobnie jak w trakcie procesu badawczego, tak w pracy opis i interpretacja powinny być wyraźnie oddzielone; jeśli macie z tym problem, zawrzyjcie sam opic w części empirycznej, a interpretacją materiał zajmijcie się w Dyskusji i w Konkluzjach.

Literatura

Bibliografia

• Czarniawska-Joerges, Barbara 1995 "Narration or science? Collapsing the division in organization studies." Organization 2/1, p.11 - 33.

• Eco, Umberto 1995 Sześć przechadzek po lesie fikcji . Kraków: Znak.

• Geertz, Clifford 1973 The interpretation of cultures: Selected essays. New York: Basic Books.

• Van Maanen, John 1988 Tales of the field: On writing ethnography. Chicago - London: University of Chicago Press.

Polecane lektury

• Czarniawska, Barbara 1999 Writing management: Organization theory as a literary genre. Oxford: Oxford University Press.
• Golden-Biddle, Karen and Karen D. Locke 1977 Composing qualitative research. Thousand Oaks-London-New Delhi: Sage.
• Holliday, Adrian 2002 Doing and wiriting qualitative research. London-Thousand Oaks-New Delhi: Sage.
• Jankowicz, A.D. 1991/2000 Business research projects. London: Thomson Learning.
• Kostera, Monika 2003/2005Antropologia organizacji: Metodologia badań terenowych. Warszawa: PWN.
• Pugh, Derek S.and Estelle M. Phillips 2000 How to Get a PhD: A handbook for students and their supervisors. Open University Press.
• Silverman, David 2000 Doing qualitative research: A practical handbook. London-Thousand Oaks-New Delhi: Sage.